Jak czytanie zmienia nasz mózg

Ostatnio miałam okazję zapoznać się z kilkoma publikacjami na temat wpływu czytania na mózg oraz to, jakie zmiany dokonuje ta czynność w naszym układzie nerwowym, a nawet ciele. Jako osoba, która bardzo lubi czytać i zachęca innych do tego, byłam zafascynowana tym, czego się dowiedziałam, i pojawiła się we mnie ogromna ochota na podzielenie się kilkoma faktami z Wami.

Wiele mówiono kiedyś na temat wpływu czytania na nasz mózg, a w szczególności, że czytanie książek wpływa na rozwój językowy poprzez wzbogacanie słownictwa, wpływa na naszą umiejętność słowotwórstwa czy funkcje językowe. Niezaprzeczalnym faktem jest też to, że czytanie pobudza naszą wyobraźnię oraz koi nasze nerwy, ponieważ przyczynia się do chwili relaksu. Istnieje wiele badań potwierdzających te fakty. Jednak nie na tych aspektach chciałabym się w tym artykule skupić.

Najnowsze badania wykazały, że czytanie zmienia połączenia w mózgu, co oznacza, że nie ogranicza się tylko do pozyskiwania nowych informacji, ale także do zmieniania sposobu działania mózgu. A teraz do konkretów:

• Czytanie wpływa na rozwój inteligencji

Według badań wpływ genetyki nie jest już tak istotny jak myślano kiedyś, a coraz większe znaczenie przypisuje się wpływowi środowiska. I nie myślę tutaj o kwiatach i drzewach nas otaczających, choć wpływ przyrody ma znaczenie na nasz dobrostan (na to też są badania), ale mam na myśli czynnik środowiskowy, jakim jest ilość przeczytanych książek.

• Czytanie to trening empatii

Czytając powieść lub jakąkolwiek inną książkę, staramy się wczuć w bohatera, przyjąć jego perspektywę, odnaleźć się w jego sytuacji - takie zachowanie zbliża nas do innych ludzi. Poszerzanie perspektywy zwiększa również nasze IQ, a w badaniach neuroobrazowych można zobaczyć zmieniający się obraz fal mózgowych w trakcie czytania. Przykład: Jeśli postać z Twojej książki gra w tenisa, aktywują się obszary Twojego mózgu, które rozświetliłyby się, gdybyś sam był fizycznie na korcie. Ten sam przykład może dotyczyć emocji: Jeśli czytamy o osobie odczuwającej zadowolenie i dumę, nasz mózg czuje w tym momencie to samo. Za to odpowiedzialne są neurony lustrzane.

• Czytanie rozwija uważność

Inne badania znowu pokazują, że gdy książka Cię porwie i zwijasz się na kilka godzin w kocu by czytać, budujesz zdolność do skupiania się i chwytania złożonych idei. Pamiętaj, że działa to w obie strony - im mniej czytasz, tym bardziej ta umiejętność zanika. Czytanie na telefonie, scrollowanie, nie ma tego samego efektu, chociażby z tego względu, że samo urządzenie typu telefon, tablet, komputer pobudza inne struktury mózgu związane z wydzielaniem dopaminy i układem nagrody.

• Czytanie wzmacnia twoją wyobraźnię i umiejętność rozwiązywania problemów

Czytając, Twój mózg nie rozróżnia tego, czy to ty jesteś główną postacią czytanej książki, czy to tylko wyimaginowana postać. Co więcej, Twój mózg może włączać obrazy wyobrażone do swojego hipokampu - struktury przechowującej wspomnienia, przez co internalizuje się z czytanym doświadczeniem. Jaki to ma wpływ na Ciebie? Ogromny. W kontekście psychoterapii możesz przepracować wiele swoich trudności pracując nad nimi z fotela i nie wystawiając się na zadania behawioralne, które niejednokrotnie są zbyt trudne, stąd pacjenci rezygnują z terapii. Idąc za tym dalej, niemożliwe może się stać możliwe. To przekłada się na szukanie alternatywnych ścieżek, zapamiętywanie szczegółów, wyobrażanie sobie szczegółowych scen i myślenia o złożonych problemach. Dzięki czytaniu stajesz się nie tylko bardziej kompetentny, ale także bardziej wydajny funkcjonalnie.

• Czytanie pomaga nabywać nowe kompetencje

Zarówno osoby dorosłe czytające powieści, w których główny bohater zmaga się z sytuacją, w której musi poradzić sobie ze swoim lękiem, jak i czytana bajka dziecku, zwłaszcza bajki terapeutyczne, które uczą zachowań psychospołecznych, umiejętności emocjonalnych, czy nabywania kompetencji asertywności. Badania pokazują, że nie jest prawdą, iż nabywanie doświadczeń jest możliwe tylko przez przeżywanie tych sytuacji, można o nich również przeczytać.

• Czytanie może zmienić Twoją rzeczywistość

Już jedna książka może zmienić Twoje życie w jednym momencie. Wykazano, że przyswajanie doświadczeń poznawczych i emocjonalnych powoduje przejściowe zmiany w łączności funkcjonalnej, ale nie wiadomo, w jaki sposób długo te zmiany trwają. Wydaje się, że niektóre zmiany wynikają z przejściowej aktywacji określonych regionów, która utrzymuje się od minut do godzin, podczas gdy inne mogą utrzymywać się przez dłuższy czas i mogą oznaczać reorganizację kory mózgowej. Innymi słowy, każdy z nas trafia na książkę, która na długo zapada mu w pamięci i reorganizuje jego świat. Dla mnie taką książką jest "Technika uwalniania" Davida R. Hawkinsa, po której przeczytaniu nic już nie było takie samo. Jest też kilka książek, które otworzyły mnie na świat, czy zmieniły mój sposób postrzegania innych, zwłaszcza w psychologii jest mnóstwo tego typu pozycji. I nie muszą to być wcale książki naukowe. Ty pewnie też masz taką w swojej pamięci.

• Czytanie to zdobywanie doświadczeń

Jako jedyne istoty na Ziemi mamy możliwość uczenia się przez czytanie i zdobywania doświadczenia nie przez doświadczanie, a przyswajanie informacji.

• Neuroplastyczny mózg dzieci i młodzieży

Mózg dzieci i młodzieży jest najbardziej podatny na zmiany, co jest ważne w obliczu ostatnich badań związanych z dysleksją. Badano związki, które powodują tę trudność i dowiedziono, że im więcej ktoś czyta, tym lepiej różne obszary mózgu zaangażowane w czytanie mogą zsynchronizować swoją aktywność, a tym lepiej dana osoba będzie czytać, co oznacza, że każdego należy zachęcać do czytania tak dużo, jak to możliwe, nawet jeśli jest to wyzwanie.

• Hiperwrażliwy mózg do 20. miesiąca życia

Czytajmy dzieciom jak najwięcej, po kilka razy tę samą książeczkę, jeśli proszą, i nawet jeśli nie rozumieją jeszcze kontekstu. Czytanie dziecku z podziałem na głosy rozwija w nich umiejętność mówienia. Jest to tworzenie nowej struktury w mózgu, z którą człowiek się nie rodzi. Proces tworzenia się struktury odpowiedzialnej za mowę, a właściwie jej rekonstrukcja, nazywa się recyklingiem neuronów i trwa do 20 miesiąca życia. Wykorzystajmy ten czas na naukę języka (czyli rozwój mowy), co przełoży się na budowanie relacji i komunikację w przyszłości, a także na naukę języków obcych. To, co mnie fascynuje, to że ten proces uczenia się i recyklingu zachodzi nawet podczas snu dziecka. Badania rezonansem magnetycznym potwierdziły aktywność tych obszarów mózgu u śpiących dzieci podczas czytania przez ich opiekunów.

• Rozwój emocjonalny u dzieci

Czytanie dzieciom opowiadań, w których główne postacie doświadczają różnych uczuć, takich jak radość, złość, smutek, to trening emocjonalny. Dzieci uczą się w ten sposób poznawania nowych reprezentacji emocjonalnych i zapoznawania się z nowymi emocjami oraz rozwijają kompetencje psychospołeczne. Na przykład, jeśli króliczek też się wstydził, a inni powiedzieli mu, że to nic złego, to znaczy, że to nic dziwnego i ja też mogę się wstydzić.

• Mózg dorosłego człowieka też jest nadal plastyczny

To nieprawda, że nie nauczysz się nowego języka obcego, gdy masz 50 lat. To usprawiedliwienie już nie przejdzie w obliczu badań przeprowadzonych przez Instytut Psycholingwistyki Maxa Plancka. Badanie przeprowadzono na niepiśmiennych dorosłych w Indiach, których nauczono czytać. Eksperyment dowiódł, że doszło do zmiany w głębokich strukturach mózgu po nauczeniu się czytania. To nowa wiedza i nowe spojrzenie. Kiedyś uważano, że do zmian może dochodzić tylko w korze mózgowej, natomiast struktury mózgu głębokie, takie jak pień mózgu czy wzgórze odpowiedzialne za podstawowe funkcje życiowe, nie ulegają zmianom. To odkrycie ma też szerszy kontekst, bo skoro do tych zmian może dojść, to znaczy, że mamy wpływ na zmiany w postrzeganiu świata, a także na pracę z podświadomością, o której uważano dotąd, że dostęp jest zamknięty. Wzgórze filtruje informacje wizualne i pomaga jednej z tych zewnętrznych warstw, korze wzrokowej, wyłapywać ważne fragmenty, jeszcze zanim ludzie świadomie dostrzegą informacje. Jeśli możemy mieć na to wpływ, co dostrzegamy, a czego nie, a zwłaszcza rozwijać tę umiejętność w sobie poprzez terapię, to sprawia, że możemy siebie zmienić nawet w dorosłym wieku. Pamiętaj, mózgi dorosłych są nadal bardzo elastyczne i łatwo przystosowują się do uczenia nowych umiejętności.

• To, na czym czytasz, ma znaczenie

W ostatnich latach czytanie i studiowanie na urządzeniach elektronicznych stało się coraz bardziej powszechne. I choć różnimy się pod względem upodobań co do czytania na ebookach czy papierowych książkach, to niezaprzeczalny jest fakt, że jakość czytania i rozumienia jest gorsza na urządzeniach elektronicznych. W badaniach wykazano związek pomiędzy środowiskiem wzrokowym, czyli źródłem czytanego tekstu, a zdolnościami poznawczymi. Nawet jeśli treść tekstu jest taka sama, rozumienie tekstu czytanego może się różnić w zależności od kontekstu wizualnego. Ponieważ wzrok ma dominujący wpływ na inne zmysły, bodźce wzrokowe mogą również wpływać na stan mózgu i stan fizjologiczny. W związku z tym aktywność mózgu i zmiany fizjologiczne prawdopodobnie istnieją jako zmienne pośredniczące w związku między środowiskiem wizualnym a wydajnością poznawczą. W badaniu wykazano, że podczas czytania tego samego tekstu na smartfonie u badanych była nadmierna aktywność mózgu powiązana ze słabym rozumieniem czytanego tekstu. Zauważono również gorszą jakość oddychania, co uzasadniono obciążeniem poznawczym i związanymi z tym emocjami stresu i niepokoju. W badaniu odnotowano również zmniejszoną liczbę westchnień podczas czytania na smartfonie w porównaniu do nośnika papierowego, jednocześnie z nadmierną aktywnością kory przedczołowej. Westchnienia są próbą wyregulowania oddechu, ale też samoregulacją organizmu. Jak widać, w przypadku czytania na cyfrowych nośnikach ta naturalna umiejętność organizmu zanika.

• Czytanie działa jak lek uspokajający

U osób, które regularnie czytają, Uniwersytet Sussex dowiódł, że po kilku minutach od zanurzenia się w książce i przysłowiowego odpłynięcia, dochodzi do obniżenia kortyzolu o 70%. Żaden z naturalnych sposobów obniżania napięcia, takich jak spacer, kąpiel czy słuchanie muzyki, nie powoduje takiego obniżenia hormonu stresu. Nie będzie zaskoczeniem, jeśli napiszę, że wprowadzenie do swojego harmonogramu codziennego czytania książki pod koniec dnia przełoży się na obniżenie wydzielania hormonu w dłuższej perspektywie.

• Czytanie pozwala zachować w lepszej kondycji umysł na późniejsze lata

Badania dowodzą, że regularne czytanie zmniejsza dwukrotnie szanse na zachorowanie na Alzheimera. Inne badania na 80-letnich osobach pokazały, że poprzez regularne czytanie nastąpiła poprawa pamięci o 30% w porównaniu do osób czytających sporadycznie. Według medycyny klinicznej brak treningu umysłowego może być jednym z czynników zachorowania na tę chorobę, co niekoniecznie potwierdza Psychobiologia.

Dlatego rzeczą, o której powinieneś pamiętać każdego dnia, jest czytanie sobie i innym, zachęcam, bo korzyści jest wiele i mają wpływ na twoje życie.

Artykuł przygotowałam na podstawie źródeł

Bibliografia:

Berns, G.S., Blaine K., Prietula M.J., Pye B.E. Short- and Long-Term Effects of a Novel on Connectivity in the Brain. Brain Connect. 2013 Dec 1; 3(6): 590–600. doi: 10.1089/brain.2013.0166 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3868356/

Honma M., Masaoka Y., Iizuka N., Wada S., Kamimura S., Yoshikawa A., Moriya R., Kamijo S., Izumizaki M. Reading on a smartphone affects sigh generation, brain activity, and comprehension. Sci Rep. 2022; 12: 1589. doi: 10.1038/s41598-022-05605-0

Pultarova T. How Learning to Read Rewrites the Brain. Livescience. 2017 . https://www.livescience.com/59335-adults-who-learn-to-read-show-profound-brain-plasticity.html 

Stillman, J. This Is How Reading Rewires Your Brain, According to Neuroscience Reading doesn't just. Inc. 2021. https://www.inc.com/jessica-stillman/reading-books-brain-chemistry.html